Dương Quan

Dương Quan 陽關 là tên một quan ải thời xưa, vị trí nay ở huyện Đôn Hoàng, tỉnh Cam Túc của Trung Quốc, được lập khoảng năm 120 TCN vào thời Hán Vũ Đế Lưu Triệt 劉徹 (156 TCN - 87 TCN) để từ trung nguyên đi vào Tây Vực. Thành luỹ của cửa ải này bị phá huỷ khoảng năm 900 vào thời nhà Đường. Có thuyết giải thích chữ “Dương” trong tên cửa ải là phía nam vì ải này nằm ở phía nam của Ngọc Môn Quan 玉門關. Đây là hai cửa ải quan trọng bậc nhất của Trung Quốc thời xưa, còn được gọi chung là Nhị Quan.

Dương Quan được nhắc tới trong bài Đường thi Tống Nguyên nhị sứ An Tây 送元二使安西 nổi tiếng của Vương Duy 王維, đã được phổ thành cầm khúc Dương Quan tam điệp 陽關三疊, còn được gọi là Dương Quan khúc 陽關曲 hay Vị Thành khúc 渭城曲, nhưng đến đời Tống thì thất truyền. Đây là bài thơ tống biệt nên người đời cũng dùng chữ Dương Quan với ý nghĩa đưa tiễn nhau. Tô Thức bàn về Dương Quan tam điệp: “Dư tại Mật Châu, Văn Huân trưởng quan dĩ sự chí Mật, tự vân đắc cổ bản Dương Quan, mỗi cú giai tái xướng, nhi đệ nhất cú bất điệp, nãi tri cổ bản tam điệp cái như thử” 余在密州，文勛長官以事至密，自云得古本《陽關》，每句皆再唱，而第一句不疊，乃知古本三疊蓋如此 (Ta ở Mật Châu, Văn Huân trưởng quan có việc đến Mật Châu, bảo rằng có được bản Dương Quan cổ, mỗi câu đều hát lại, duy có câu đầu không lặp, thế mới biết bản cổ tam điệp là như vậy). Theo câu bàn đó của Tô Thức thì Dương Quan tứ điệp có lẽ ở đời Tống là hát lặp lại cả 4 câu trong bài thơ.

Thơ văn xưa cả của Trung Quốc và Việt Nam hay dùng chữ Dương Quan để nói về cảnh xa cách. Truyện Kiều: “Sông Tần một dải xanh xanh, Loi thoi bờ liễu mấy cành Dương Quan.”