I

“Đi đâu thế? Ơi anh chàng thi sĩ!”
-Xin chào Ônhêghin, đến giờ tôi về nhỉ.
“Tôi không giữ anh thêm; Nhưng anh biến đi đâu,
Mà mất tăm mấy chiều tối đã lâu?”
-Đến nhà bác Larina.- “Sao kỳ quá.
Hãy tha thứ! Thế anh không thấy khó
Giết thời gian, tối nào cũng ở bên nàng?”
-Chẳng hề gì.- “Tôi không hiểu chuyện này.
Lần đầu tiên, có điều mà tôi thấy:
Trước hết (hãy nghe, lời tôi đúng không đấy?),
Một gia đình Nga thường thấy nhất là:
Rất nhiệt tình, niềm nở đón khách tới nhà,
Đãi khách mứt nhà làm, chuyện kề cà muôn thuở
Hết súc vật, sang trồng lanh, rồi mưa gió…”

Chương ba
Chương ba gồm 41 khổ và một đoạn thơ có sơ đồ gieo vần tự do dài 79 dòng - là “Thư của Tachiana gửi Ônhêghin “; và một khổ “Bài hát của các thiếu nữ” gồm 18 dòng thơ viết theo thể thơ Kho rêy. Tâm điểm của chương này là lá thư của Tachiana. Đi trước lá thư này là 25 khổ (VII-XXXI), dẫn dắt người đọc từ từ tiếp cận lá thư, sau bức thư là 6 khổ, trong các khổ này viết về việc Tachiana gửi thư đi và tâm trạng đợi chờ trả lời sau đó. Như vậy, 31 khổ và trọng điểm của chương này, là lá thư, miêu tả tình yêu của Tachiana với Ônhêghin, và phần chủ yếu của chương được đóng khung cân đối trong hai chuyến Ônhêghin viếng thăm nhà Larin. Chương ba bắt đầu bằng lời kể về chuyến thăm này trong 6 khổ đầu tiên (I-VI) việc miêu tả chuyến thăm viếng là phần kết của chương, gồm 4 khổ có vai trò đóng chương lại (XXXVIII-XXXIX, XL-XLI) bài hát của các cô gái xen chính giữa đoạn cuối chương ba.
(Sách đã dẫn Tr.19)

Chú thích của Nabôkôp

I-II và đầu khổ III, 1: Chúng ta đã nghe được tiếng nói Ônhêghin trong đoạn độc thoại nội tâm, là sự khởi đầu cho chương một, trong việc thể hiện tâm trạng buồn chán mà nhà hát đã gây cho chàng (chương 1, XXI, 12-14) cả trong nhiều suy nghĩ về tâm trạng hưng phấn của Lenski (chương 2, XV, 8-14). Chúng ta đã nghe giọng nói của Lenski trong đoạn độc thoại ngắn khi chàng đứng bên mộ ông bố người yêu chàng. Lúc này, hai tiếng nói đó cùng vang lên trong đoạn hội thoại đầu tiên của tiểu thuyết. Nhưng giờ cũng là lúc, nút thắt số phận đáng buồn của Lenski cũng bị xiết chặt bởi nút thắt định mệnh đầu tiên. Ônhêghin, do muốn xua đi tâm trạng buồn, đã quyết định cùng người bạn đến thăm gia đình Larin, và thế là số phận chính thức bắt đầu công việc của mình. Thời gian - giữa mùa hè năm 1820.
XXXIII
6…Филатьевна седая… — Con gái của ông Philat - khi giao tiếp với những người phụ nữ đứng tuổi được quý trọng, thuộc tầng lớp thấp, người ta thường dùng dạng tên đệm thuộc tên bố. Chúng ta sẽ không bao giờ biết được tên và họ của u già. Vì một lý do nào đó, Pushkin đã tỏ ra không cả quyết, khi chọn tên đệm cho u già, nhưng cả ba phương án đều bắt đầu bằng chữ cái “Ph”. Trong bản nháp và bản chụp, u già được đặt tên là “Phađêyevna (con gái ông Phađêy), trong các lần xuất bản các năm 1827 và 1833,- “Philipiepna” (con gái ông Philipp) và mãi đến năm 1837 u mới thành “Philachiepna” (con gái ông Philat).

Hôn nhân lần hai của Natalia
Mùa đông năm 1844, Natalia Nhikôlaiepna gặp và quen với đại tá Piôtr Petrovich Lanskôi, vốn là bạn của anh trai Ivan [K 39]. Mùa xuân năm sau, Natalia chuẩn bị đi biển nghỉ dưỡng ờ Revel để giúp các con có sức khoẻ tốt hơn. Tuy nhiên, chuyến đi bị hoãn lại, vì Natalia Nhikôlaiepna ngã sái chân, rồi vào tháng năm Lanskôi cầu hôn với Natalia.
Sau bảy năm ở vậy nuôi con cái, Natalia đi bước nữa với Lanskôi. Cả bà goá, lẫn Lan skôi, trong tay chẳng có gì, và mọi người ngạc nhiên thấy cảnh nghèo đói kết duyên với túng bấn. Bà goá Natalia thuộc số những phụ nữ trẻ được Nga hoàng dành cho sự quan tâm đặc biệt bằng cách ngài đến thăm đôi lần. Khoảng sáu tuần trước, Nga hoàng đã đến thăm gia đình Natalia và nhờ cuộc viếng thăm đó, hay có thể là do tình cờ, Lánskôi được cử làm chỉ huy trung đoàn kị binh, tuy công việc chỉ có tính tạm thời mà thôi, ông cũng có lương để duy trì cuộc sống.

Nhiều bạn bè đã có nhận xét tốt về Lanskôi. Chẳng hạn, Pletnhiôp, tuy lúc đầu có khúc mắc, chưa hiểu nhau, rồi sau đã viết: “Lanskôi là người tốt”[144], cùng chung ý kiến này, còn có Viademski:”Chồng của Natalia Nhikôlaiepna là người hiền lành, và không chỉ đối tốt với vợ mà tốt cả với các con của Natalia.” Sau khi gặp Natalia Nhikôlaiepna ở Peterburg, Lep Puskin có viết cho vợ ở Ôdessa rằng, ông đã hiểu, thông cảm hơn và tha thứ cho Natalia chuyện đi bước nữa [145]. Tính tình Aleksandra rất khó khăn, nên có quan hệ căng thẳng với em rể Lanskôi, Natalia rất buồn phiền về việc này, nàng đã cố dàn hoà cho hai người vui vẻ. Aleksandra đã sống trong nhà Lanskôi tới năm 1852, rồi đi lấy chồng là Gustav Phridengôp.[146].
Năm 1851, Natalia đã ngã bệnh và cùng chị gái Aleksandra lúc đó, dù chưa chính thức, Aleksandra coi như đã đính hôn với Phridengốp và các con gái lớn ra nước ngoài mấy tháng. Họ đã qua Bonn, Godesberg, hình như, cả Đresden, Thuỵ Sỹ, và Ôstende nữa [152].

Có ý kiến cho rằng, Lanskôi đã thăng tiến nhanh là nhờ lấy Natalia Nhikôlaiepna. Tuy nhiên, nhiều ý kiến khác lại không thấy bất cứ dấu hiệu nào chứng tỏ LanSkôi có quan lộ hanh thông vượt bậc sau khi cưới Natalia Nhikôlaiepna, còn tình hình kinh tế nhà Lanskôi trong nhiều năm sau đó, dựa theo thư của Natalia Nhikôlaiepna thì vẫn khó khăn như trước [138] [K 41] Lễ cưới được tổ chức ở Strelna ngày 16 tháng bảy năm 1844 (theo lịch cũ), tại nhà thờ Spasơ - Preôbragiẻnhía. Nhikôlai I ngỏ ý muốn làm người đỡ đầu chúc phúc cho Natalia, nhưng Natalia, theo lời kể của Arapôva, đã không đồng ý. Trong lễ cưới, chỉ có mặt họ hàng thân thuộc mà thôi. [140]

Con của Natalia và LanSkôi (cưới năm 1844)
1.Aleksandra (15 tháng năm 1845 - 20 tháng hai 1919) (lấy chồng I.A. Arapôp)
2.Sô phía (20/04/1846- sau 1910) chồng là N.N.Shipôp).
3.Elidaveta (17/03/1848 - sau 1916)(chồng đầu là N.A. Ara pôp), chồng sau là S.I.Bibikôp)

Những năm cuối đời, Natalia Nhikôlaiepna ốm đau liên miên. Cứ đến mùa xuân, Natalia bị hành hạ khổ sở vì ho theo cơn, muốn ngủ không ngủ nổi, các bác sỹ cho rằng, phải đi nghỉ lâu dài ở suối nước nóng mới chữa được bệnh. Tháng năm 1861, Lanskôi xin nghỉ phép và đưa vợ với các con gái ra nước ngoài. Thời gian đầu, gia đình Lanskôi đã chuyển qua chuyển lại một số khu nghỉ mát của Đức, Natalia thấy trong người sức khoẻ không tốt hơn. Mùa thu, bà sống ở Giơnevơ, còn mùa đông - ở Nhisse, đến đây, Natalia bắt đầu cảm thấy khoẻ hơn. Để duy trì giữ sức khoẻ đã tốt hơn thì phải tiếp tục ở thêm một mùa đông nữa trong điều kiện khí hậu dễ chịu [157]. Mùa hè năm 1862, Natalia cùng các cô con gái (do Lanskôi có công vụ phải trở về Nga) đã lưu lại tại nhà chị gái Aleksandra tại điền trang Brôdzian trong thung lũng Nhi tra[158]. Tuy nhiên, việc nghỉ ngơi của Natalia bị kém vui đi bởi nhiều vấn đề trong gia đình trở nên căng thẳng: con gái út của Puskin là Natalia đã cắt đứt quan hệ với chồng và cùng với hai con gái lớn đến Brôdzian. Là con chiên ngoan đạo, Natalia Nhikôlaiepna rất đau lòng khi nhận ra rằng, con gái sắp ly hôn, nhưng, bà tự coi mình là người có lỗi trong việc không ngăn cản kịp thời cuộc hôn nhân của con, và cũng không thuyết phục được con gái Natalia Aleksandrốpna hàn gắn giữ lại gia đình.
Việc con rể Mikhail Đubent xông đến nơi ở của Natalia và con gái càng khiến bà lo lắng hơn, anh ta quyết định làm hoà với vợ, nhưng khi, anh ta hiểu rằng việc này đã thành vô ích, nên để mặc cho tính điên khùng không còn kìm nén thoải mái bung hết ra”[159]. Nam tước Phrizengôp buộc phải yêu cầu Đubent ra khỏi nhà ông và rời khỏi Brôdian.
Mùa thu năm 1862, Lanskôi sang Brôdzian thăm vợ, ông thấy bà đang ốm vì trải qua quá nhiều sự kiện. Tuy nhiên, sống thêm một mùa đông nữa ở Nhisse, Natalia Nhikôlaiepna cảm thấy sức khoẻ của mình đã tốt hơn nhiều, ngoài ra, cũng đến lúc phải đưa con gái lớn của cuộc hôn nhân lần hai, là Aleksandra, tham gia vào xã hội thượng lưu. Cả nhà Lanskôi đã quay về Nga[162].
Mùa thu, Natalia Nhikôlaiepna đi Matxcơva dự lễ thánh cho cháu, là con trai của Aleksandr Aleksandrôvich Puskin. Bà bị cảm lạnh ở Matxcơva, trên đường về nhà mình, bệnh tình chuyển biến nặng hơn, thành viêm phổi. Ngày 26 tháng 11 năm 1863, Natalia Nhikôlaiepna qua đời. Bà được chôn cất tại nghĩa trang Ladarepskoie [163] [164]

Đánh giá về Natalia Nhikôlaiepna

Người cùng thời có nhận xét về tính cách của Natalia Nhikôlaiepna là biết kiềm chế, gần như lạnh lùng, rất ít nói [39]. Có thể có lý do: vốn bản chất Natalia là nhút nhát và cũng có thể do thái độ của người chung quanh không phải lúc nào cũng thân thiện và hay đòi hỏi cao. Theo ý kiến của nhà văn Nhikôlai Raiepski, thì tuy được giáo dục trong môi trường không phải ở Peterburg, nhưng kể cả Natalia và sau này là hai chị của nàng, đều hoà nhập khá nhanh vào xã hội thượng lưu, nhưng dù vậy, nàng vẫn chưa thành một mệnh phụ thượng lưu thật sự. Nhà văn này cho rằng, do là vợ của “nhà thơ số một nước Nga”, một người vốn không chỉ có lắm người yêu, mà còn nhiều kẻ ghét, ngay từ ban đầu, Natalia đã rơi vào “thế không hề dễ chịu”: người thì chỉ mong thấy nàng phải hoàn chỉnh tuyệt vời, kẻ khác thì chỉ nhăm nhăm tìm nơi vợ nhà thơ những khiếm khuyết nhằm hạ bệ tính tự ái ngút trời của thi sỹ” [40]. Rất lâu sau này, Natalia có viết rằng, thật khó để nàng mở cửa lòng mình cho người khác. Hoạ chăng, chỉ có Chúa và dăm ba người được lựa chọn mới có được chìa khoá để mở được trái tim tôi”[K 10]
Theo lời nhà văn Nhikôlai Raiepski, thì từ khi còn sống, Natalia Nhikôlaiepna, vợ nhà thơ, đã chịu nhiều điều tiếng. Cho nên ngay sau khi Puskin bị bắn chết do đấu súng, một nhà thơ nghiệp dư nặc danh đã lập tức viết bài thơ gửi cho Natalia và được lan truyền trong xã hội:
Tất mọi thứ ở đây coi khinh nàng nhơ nhuốc,
Nàng đi gieo ô nhục khắp thế gian,
Vợ phản bội, nhà thơ chết oan tức tưởi [167].
Blagôi đã nhận xét: tác phẩm này tuyệt vời ở chỗ nó thể hiện cách phản ứng của nhiều người cùng thời trước bi kịch vừa xảy ra.

Năm 1835, Natalia Nhikôlaiepna đã quen biết Giorgiơ Đantes, một công dân Pháp, là sỹ quan cận vệ. Theo lời kể của Môđest Gôphman, trước khi anh này xuất hiện trong cuộc sống gia đình Puskin, thì “tên của Natalia Nhikôlaiepna không bị gán ghép vào bất cứ cái tên nào khác”, tuy rằng giới thượng lưu cũng biết Nga hoàng là người có để ý tới Natalia. Trước thời điểm này, không ai dám bảo nàng thích uốn éo làm bộ, để thu hút người hâm mộ khác giới [41]. Còn Ia. Lepmôvich, cho rằng, trước khi quen Đantes, Natalia không vướng vào bất cứ điều gì để mọi người có thể trách cứ [K 16]. Chỉ khi Đantes bắt đầu ve vãn Natalia Nhikôlaiepna mới làm nảy sinh tin đồn về việc vợ nhà thơ có thể liên quan tới anh này. Cách cư xử và vai trò của Natalia Nhikôlaiepna trong các sự kiện diễn ra trước ngày đấu súng vẫn là chủ đề nóng hổi trong nhiều cuộc tranh luận cho tới tận hiện nay. Một số chuyên gia nghiên cứu, cũng giống như Anna Akhơmatơva và Marina Tsvetaieva đều cho rằng, Natalia có thể trực tiếp hay gián tiếp có lỗi là nguyên nhân gây ra cái chết của Puskin.
Năm 1946, Anru Truaia đã cho công bố [59] hai đoạn trong số thư từ thuộc hồ sơ lưu trữ của Đantes, để lại cho con cháu. Những bức thư này, có ghi ngày đầu năm 1836 do Đantes viết gửi cho Ghekeren lúc đó đang ở nước ngoài. Trong thư, Đantes báo tin về một đối tượng đam mê mới của mình. Nhân vật đó là một tuyệt thế giai nhân bậc nhất ở Peterburg (người đẹp không được nhắc đến tên là ai), chồng của mỹ nhân này “có tính ghen kinh khủng”, nhưng nàng có yêu Đantes. Trong bản dịch sang tiếng Nga của Tsiaplôpski, những văn bản này lần đầu tiên được công bố năm 1952 [60] Tsialôpski cho rằng, mỹ nhân chưa rõ tên này chính là vợ của Puskin, và kết luận:
Về sự chân thành và tình cảm sâu sắc của Đantes với Natalia Nhikôlaiepna trên cơ sở những bức thư nói trên, tất nhiên, ta không thể nghi ngờ. Hơn nữa, tình cảm đáp lại của Natalia Nhikôlaiepna với Đantes bây giờ đã là điều hiển nhiên.[61]
Tuy nhiên, Đ. Đ. Blagôi nhận xét và coi điều này mới là một yếu tố rất quan trọng:….(Natalia) mặc dù có say mê Đantes, nhưng nàng vẫn “trung thành với nghĩa vụ của mình”[62]. N.A. Raiepski có lưu ý tới lá thư thứ hai của Đantes, khi anh ta nói rằng, trước lời rủ rê nàng hãy “vượt qua nghĩa vụ của mình để vì chàng”, thì mỹ nhân này đã đáp lại bằng cách từ chối.

Ngày 1 tháng ba năm 1837, khi vụ án đấu súng đang trong giai đoạn điều tra, Lui Gekkeren đã viết cho Nheselfrold một lá thư. Ông ta phủ nhận việc mình thuyết phục Natalia Puskin bỏ chồng, quy lỗi cho Natalia phải chịu mọi trách nhiệm về việc xảy ra và đòi nàng phải ra toà khai có tuyên thệ. Bức thư đã gây ra một hiệu quả mà có khi ngay cả chính Ghekkeren cũng không ngờ lại như vậy. Nhikôlai I được thông báo về nội dung bức thư này và ngài tỏ thái độ công phẫn. Biết tin trên, Ghekkeren đã thay đổi lại cách cư xử và ngay trong thư gửi ngày 4 tháng ba 1837 cho A.Ph. Orlôp, đã cam đoan rằng, “Natalia Puskina vẫn là người trong sáng (..) hệt như ngày quý ông Puskin đã cho phép nàng mang họ mình”[104]
Tính tình nông nổi, nhẹ dạ, -mọi người vẫn nghĩ về nàng như vậy, - Natalia Nhikôlaiepna đang đóng vai Tachiana trong Evghênhi Ônhêghin… Không biết, nàng có đóng được vai này trọn vẹn đến tận cuối cùng, nhưng cho đến đầu năm 1836, rõ ràng, nàng vẫn thể hiện mình là người muốn giữ lời hứa.[65]

Những tác giả đầu tiên đã nghiên cứu các sự kiện diễn ra trước cuộc đấu súng của Puskin đều nhất nhất một chiều, tin tưởng mọi lời đánh giá xấu về Natalia Nhikôlaiepna, họ bỏ ngoài tai mọi phát biểu tốt về nàng. Không một ai chú ý tới ý kiến đánh giá của chính Puskin về thế giới nội tâm của Natalia [161]. Việc công bố những lá thư của Puskin gửi cho vợ (đã được biên tập lại và có rút gọn, bỏ trống) do Turghê nhiep thực hiện năm 1878 đã gây ra một làn sóng ác cảm mới với Natalia Nhikôlaiepna [169] [K 50]. Ngay khi phần một của sách vừa xuất hiện đã nhận được phản ứng công phẫn của nhà phê bình và là người hâm mộ tài năng Puskin tên là E. Markốp [171] ông này, sau khi đọc những lá thư “không phải của tác giả những áng thơ hút hồn về truyện tình Rômêô - Giuliet, được viết bằng tiếng Nga [51] với vần thơ dân dã và đầy những chi tiết sinh hoạt hàng ngày, ông “không tìm thấy một tình cảm cao đẹp nào, không đọc được những ý tưởng thánh thiện nào hết” [172].

Năm 1907, báo “Thời mới” ra phụ trương công bố hồi ký của Arapôva. Cô con gái của Natalia Nhikôlaiepna đặt ra cho mình mục tiêu phải bảo vệ mẹ, nhưng những biện pháp mà Arapôva lựa chọn để thực hiện chỉ tạo ra thái độ phản cảm đối với Natalia Nhikôlaiepna. Trong sách hồi ký của Arapôva, dựa trên cơ sở tin đồn và nhiều chi tiết thêu dệt thêm, đã lược bỏ hết các bằng chứng của bạn bè và tiếp nhận nhiều chi tiết bịa thêm của những kẻ giữ thái độ căm ghét nhà thơ, Arapôva đã cố chứng minh rằng, cuộc sống gia đình cùng Puskin chứa đầy khó khăn với người vợ của ông, Nhắc lại chuyện đặt điều xấu cho Puskin là có quan hệ tình ái với chị hai Aleksandra Nhikôlaiepna, gắn cho Natalia Nhikôlaiepna là sùng bái Nga hoàng Nhikôlai, Arapôva không hiểu rằng, làm như vậy, cô chỉ càng phủ bóng đen lên thanh danh của mẹ mình [173]. Nhà văn Shegôliep trong cuốn sách của mình “Cuộc đấu súng và cái chết của Puskin” đưa ra nhận xét rằng, “vẻ đẹp rực rỡ của Natalia Nhikôlaiepna cho phép nàng không cẩn có bất cứ điểm tốt nào khác” [174], và tuyên bố rằng nếu Natalia Nhikôlaiepna có nhận bất kì lời nhận xét tốt nào đều là do người khen mê vẻ đẹp của nàng mà thôi.” [175] Tuy nhiên, ông cũng thấy cần phải nói rõ rằng, nói riêng về Natalia Nhikôlaiepna, thì các nhà nghiên cứu đều có trong tay rất ít cơ sở bằng chứng xác thực. Là người viết nhận xét cho lần tái bản thứ ba của cuốn sách kể trên, Ia. Lepkôvich, vẫn phát biểu:
Hình ảnh người vợ của nhà thơ, do Shegôlep dựng lên, mặc dù quá táo bạo, đã đi ngược chiều với khuynh hướng lý tưởng hoá theo kiểu lãng mạn, đang được đưa vào sách báo nghiên cứu và văn học nghệ thuật trong những năm gần đây, vẫn có tác dụng định hướng, nắn chỉnh lại khi miêu tả về cuộc sống gia đình của Puskin [57].

Chọn theo hướng do Shegôlep vạch ra, Verẻsaiep, còn tiến xa hơn nữa, đã miêu tả mối tình của Natalia Nhikôlaiepna với Nga hoàng trên cơ sở hồi kí của Arapôva [K 52], có dùng những chi tiết mà chính Veresaiep từng tuyên bố là “truyện bịa đặt nhảm nhí”. Còn chi tiết kể về Natalia Nhikôlaiepna thể hiện tâm trạng tuyệt vọng trong giờ phút Puskin lâm chung được giải thích là do Natalia Nhikôlaiepna ích kỷ. [K 53]. Nhận xét với giọng điệu rất công phẫn về Natalia Nhikôlaiepna có Marina Tsvetaieva và Anna Akhmatôva. Nhà thơ Akhmatôva đã gọi Natalia Nhikôlaiepna cùng chị gái Ekaterina Nhikôlaiepna “nếu không phải là hai kẻ cố ý hỗ trợ, thì vô tình cũng là trợ thủ, hay điệp viên tay trong cho cha con Ghekkeren-Đantes “, khi bà khẳng định rằng, nếu không có sự trợ giúp của vợ nhà thơ, thì hai cha con Ghekkeren-Đantes đã chẳng thể làm được gì để hại Puskin [178].

Những phát hiện mới nhất trong các kho lưu trữ ở trong nước, và nước ngoài, việc phát hiện nhiều lá thư mới của Natalia Nhikôlaiepna trong hai giai đoạn là vợ của Puskin và Lanskôi và của người thân của Natalia Nhikôlaiepna (trong thời ở vậy nuôi con và lúc đi bước nữa với Lanskôi), thêm vào nữa, việc nghiên cứu kỹ càng hơn những tài liệu đã biết từ trước đã làm thay đổi tình hỉnh theo hướng mới. Hai nhà viết tiểu sử của Natalia Nhikôlaiepna là Ôbôđôpskaia và Đemenchiep đã nghiên cứu toàn bộ tài liệu lưu trữ của gia đình Gontrarôp. Kết quả tìm tòi của họ là việc công bố, dưới dạng đầy đủ hay trích đoạn, 14 bức thư của Natalia Nhikôlaiepna và 44 thư của hai người chị trong tác phẩm “Truyện quanh Puskin “Một trong những phát kiến quan trọng nhất là bức thư chưa từng biết của Puskin gửi cho Dmitri Gontrarôp [179]. Trước đây chúng ta chỉ biết độc ba bức thư của Natalia Nhikôlaiepna, viết vào thời kỳ sau khi Puskin đã mất và vì vậy, không thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu.

Theo ý kiến của Blagôi, những tài liệu mới phát hiện được đã tạo điều kiện hình thành một quan niệm mới, một cách nhìn khách quan hơn về từng cá nhân ba chị em nhà Gontrarôp và những vai trò mỗi người đã đóng trong câu chuyện cái chết của Puskin. [47]. Những tìm tòi mới của Ôbôđôpskaia và Đemenchiep trong kho lưu trữ của Arapôva, nơi lưu giữ những thư của Natalia Nhikôlaiepna gửi Lanskôi được công bố từng phần trong cuốn sách “Sau cái chết của Puskin “. Họ đã bổ xung không chỉ nhiều nét mới cho chân dung Natalia Nhikôlaiepna khi làm vợ Puskin và Lanskôi, mà còn giúp làm rõ hơn tính cách của người chồng thứ hai của Natalia Nhikôlaiepna và quan hệ giữa hai vợ chồng nhà Lanskôi có cơ sở là tình yêu thương và tôn trọng lẫn nhau [180].

Như vậy, khi chúng ta đối chiếu nhiều sự kiện rời rạc từ nhiều nguồn khác nhau: các bằng chứng của những người đồng thời, thư từ của Puskin gửi vợ, thư của chính Natalia Nhikôlaiepna gửi cho anh trai Dmitri,- ta có thể vững tin nói rằng, hình ảnh Natalia Nhikôlaiepna- một người đẹp rực rỡ và nhẹ dạ, nông nổi, quen không chí thú chăm lo công việc gia đình, chỉ có đam mê duy nhất là chạy theo các trò giải trí phù phiếm của giới thượng lưu, nay hoá ra bị lung lay, không có cơ sở chắc chắn để tồn tại.
Tuy nhiên, để kết luận về Natalia Nhikôlaiepna cả khi là vợ Puskin lẫn khi sống với Lanskôi, tôi chỉ muốn nói rằng, hiện nay trong ngành Puskin học, có cảm tưởng như, lại chạy theo một cực đoan khác là lý tưởng hoá quá mức hình ảnh người vợ của Puskin, chỉ muốn biến bà gần như thành thiên thần. Mà trên thực tế, bà không phải như vậy, bà vẫn là con người bằng xương, bằng thịt, bà mang trong mình cả mặt tốt, lẫn mặt xấu vốn có [74]. (N.A.Raiepski)
(Theo Ru.Wikipedia. org)