Lời dẫn của tác giả:
Cuối đời nhà Đường trong thời Ngũ Đại, Lưu Cung tiếm ngôi, xưa quốc hiệu là Hán. Giữa lúc Nam Bắc phân tranh, nước ta chưa có thông thuộc, Dương Đình Nghệ cầm quyền cai trị trong châu, bị kẻ con nuôi là Kiều Công Tiễn giết để lên thay chân. Tướng của Đình Nghệ là Ngô Quyền dấy binh đánh Công Tiễn. Tiễn cầu cứu với Lưu Cung, Cung bèn sai con là Hoằng Thao đem quân sang cứu. Thao đem chiến thuyền từ sông Bạch Đằng kéo vào. Lúc ấy Quyền đã giết được Công Tiễn, và đã ngầm cắm những cây gỗ nhọn ở hai bên cửa bể, rồi dụ Hoằng Thao vào bên trong, đến khi nước thuỷ triều rút lui, ông mới tung quân ra đánh, giết được Hoằng Thao.
Đời vua Nhân Tông nhà Trần, niên hiệu Trùng Hưng năm thứ 4 (1288), vua Thế Tổ nhà Nguyên sai Ô Mã Nhi sang xâm lược, kéo binh vào sông Bạch Đằng. Hưng Đạo Vương là Trần Quốc Tuấn cũng trồng cột nhọn ở lòng sông từ trước, rồi chờ lúc thuỷ triều lên thì ra khiêu chiến rồi giả cách thua chạy, đến lúc thuỷ triều xuống mới tung ra đánh, phá vỡ được quân địch, bắt sống được Ô Mã Nhi. Trận này vua Nhân Tông và thái thượng hoàng là Thánh Tông cùng ra cầm quân.
[1] Sông Nguyên, sông Tương ở tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc.
[2] Phần mộ của vua Vũ, tương truyền ở núi Cối Kê, thuộc tỉnh Chiết Giang.
[3] Có nhiều cách hiểu: (1) Tên một quận có từ thời Tần, nằm giữa đạo Hoài Tử và tỉnh Chiết Giang; (2) Tên một con sông có chín nhánh hợp lại; (3) Tên khác của hồ Động Đình.
[4] Có hai cách hiểu: (1) Biệt danh của Thái Hồ; (2) Một trong hai khu vực năm hồ, một lấy hồ Động Đình, một lấy Thái Hồ làm trung tâm.
[5] Tên đất của cũ của nước Ngô, gồm ba vùng.
[6] Tên chung các bộ tộc sinh sống ở phía nam sông Dương Tử.
[7] Đầm thuộc tỉnh Hồ Bắc. Tư Mã Tương Như có câu “Nuốt những tám chín cái đầm Vân Mộng vào trong bụng”, ý nói chí lớn.
[8] Tự của sử gia Tư Mã Thiên, người từng chu du nhiều nơi thắng cảnh và di tích.
[9] Tên cửa biển thuộc tỉnh Quảng Ninh ngày nay.
[10] Tên đất thuộc tỉnh Quảng Ninh ngày nay.
[11] Niên hiệu của vua Trần Nhân Tông.
[12] Chỉ Trần Thánh Tông (thái thượng hoàng) và Trần Nhân Tông (vua) - đã lánh đạo kháng chiến chống Nguyên Mông.
[13] Tướng giặc Nguyên Mông bị bắt sống ở trận Bạch Đằng năm 1288.
[14] Ngô Quyền.
[15] Con Lưu Cung vua Nam Hán, bị giết ở sông Bạch Đằng năm 938.
[16] Hốt Tất Liệt, tức Nguyên Thế Tổ, người lập ra nhà Nguyên ở Trung Quốc sau khi Mông Cổ đánh bại nhà Tống.
[17] Lưu Cung lập chước lừa dối và nhận vàng bạc của tên Việt gian Kiều Công Tiễn, vừa đem quân sang nói giúp Tiễn nhưng thực ra là xâm lược nước ta.
[18] Bồ Kiên người nước Tần khi vào đánh nước Tấn có nói: “Cứ như số quân ta thì chỉ ném roi ngựa xuống sông cũng đủ chặn đứng dòng sông”.
[19] Dãy núi bên bờ sông Dương Tử. Thời Tam Quốc, Chu Du dùng kế hoả công của Gia Cát Lượng tiêu diệt 82 vạn quân của Tào Tháo tại đây. Tô Đông Pha có 2 bài phú
Tiền Xích Bích và
Hậu Xích Bích rất nổi tiếng về địa danh này.
[20] Tên một huyện ở tỉnh An Huy, Trung Quốc, nơi sông Hoài hợp với sông Phì. Tạ Huyền đời Tấn đánh bại một trăm vạn quân của Bồ Kiên nước Tần tại đây.
[21] Thời Ân, vua Trụ tàn ác, Võ Vương hội họp các nước chư hầu tại bến Mạnh Tân và giao cho Lã Vọng (tức Khương Tử Nha, hay Thái Công Vọng) cầm quân để chống lại.
[22] Hàn Tín giúp Lưu Bang đánh thắng Lý Tử Xa nước Tề trên sông Duy Thuỷ thuộc tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc.