04/05/2024 05:01Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn cổ phong; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi Vanachi vào 14/04/2007 15:02
Nguyên tác
豸冠峨峨面似鐵，
不獨愛梅兼愛雪。
愛梅愛雪愛緣何？
愛緣雪白梅清潔。
天然梅雪自兩奇，
更添臺柏真三絕。
羅浮仙子冰為魂，
頃刻能令瓊作屑。
夜深琪樹碎玲瓏，
月戶風窗寒凜烈。
若非風遞暗香來，
紛紛一色何由別。
巡簷不怕玉樓寒，
銀海搖光更清徹。
九重軫念及遐氓，
萬里錦衣遙駐節。
霜風捲地氣橫秋，
身在炎荒心魏闕。
交南十月暖如春，
夢中只有花堪折。
將心托物古有之，
高蠋深期蹈前哲。
東坡謂竹不可無，
濂溪愛連亦有說。
乾坤萬古一清致，
灞橋詩思西湖月。
Phiên âm
Trãi quan[1] nga nga diện tự thiết[2],
Bất độc ái mai kiêm ái tuyết.
Ái mai ái tuyết ái duyên hà,
Ái duyên tuyết bạch mai thanh khiết.
Thiên nhiên mai tuyết tự lưỡng kỳ,
Cánh thiêm đài bách[3] chân tam tuyệt.
La Phù tiên tử[4] băng vi hồn,
Khoảnh khắc năng linh quỳnh tác tiết.
Dạ thâm kỳ thụ toái linh lung,
Nguyệt hộ phong song hàn lẫm liệt.
Nhược phi phong đệ ám hương lai,
Phân phân nhất sắc hà do biệt.
Tuần thiềm bất phạ ngọc lâu hàn,
Ngân hải dao quang cánh thanh triệt.
Cửu trùng[5] chẩn niệm cập hà manh,
Vạn lý cẩm y dao trú tiết[6].
Sương phong quyển địa khí hoành thu,
Thân tại viêm hoang tâm nguỵ khuyết[7].
Giao nam thập nguyệt noãn như xuân,
Mộng trung chỉ hữu hoa kham chiết.
Tương tâm thác vật cổ hữu chi,
Cao trục thâm kỳ đạo tiền triết.
Đông Pha[8] vị trúc bất khả vô,
Liêm Khê[9] ái liên diệc hữu thuyết.
Càn khôn vạn cổ nhất thanh trí,
Bá Kiều thi tứ[10] Tây Hồ nguyệt[11].Bản dịch của Lê Cao Phan
Mũ trãi cao cao gương mặt sắt
Yêu luôn tuyết, nào chỉ yêu mai
Vì sao yêu không một mà hai?
Bởi tuyết trắng, còn mai thanh khiết
Trang điểm bách đài quả tam tuyệt
Hai loại trời cho vẻ thanh cao
Tỉnh dưới gốc mai tiên nữ còn đâu?
Trong khoảnh khắc ngọc quỳnh tan tuyệt
Cành ngọc khuya lung linh bách chiết
Gió song, trăng cửa lạnh khôn cùng
Nhờ thoáng hương đưa ấm cõi lòng
Một màu lan man khó phân biệt
Lầu ngọc dạo thềm không ngại rét
Lung linh ánh bạc giải ngân hà
Chín trùng xót cảnh dân phương xa
Cờ mao tiết cẩm bào vạn lý
Nhuốm gió sương lòng tăng tiết khí
Hướng về Ngụy khuyết tự phương Nam
Tháng mười Giao Chỉ ấm như xuân
Trong mộng chỉ mai là đáng chiết
Vật quý lòng trao người cửu biệt
Nền triết xưa quyết học nâng cao
Với Đông Pha trúc khó thiếu nào
Chẳng khác gì sen Liêm Khê thích
Thanh trí nghìn xưa trong trời đất
Như thi cầu Bá, nguyệt Hồ Tây.
[1] (mũ trãi) Mũ quan ngự sử trên có khắc hình sừng con giải trãi, loài thú chỉ có một sừng, theo truyền thuyết Trung Quốc, biết nhận ra kẻ không chính trực để tấn công. Do đấy mũ này biểu trưng cho chức quan giữ việc đàn hặc các quan trong triều.
[2] (mặt như sắt, thiết diện) Cũng là ngữ thường dùng để chỉ quan ngự sử.
[3] Cây bách xưa được trồng nhiều ở đài ngự sử (Trung Quốc).
[4] Người tiên ở hai núi La Sơn và Phù Sơn (Quảng Đông, Trung Quốc). Xưa Triệu Sử Hùng đi chơi núi La Phù gặp người đàn bà áo trắng đón vào quán rượu. Sử Hùng say nằm ngủ, khi tỉnh giấc thấy nằm dưới gốc mai.
[5] Chỉ nơi cung điện thâm nghiêm, qua chín lớp cửa mới đến được.
[6] (mao tiết) Loại cờ lệnh vua giao cho một quan nhận chức cai trị, cán có đốt (tiết) và có chùm lông (mao) buộc trên đầu.
[7] Chỉ chỗ cao, nơi vua ở, có treo pháp lệnh. Câu thơ này dựa ý sách Trang Tử: Thân tại giang hải chi thượng, tâm cư hồ nguỵ khuyết chi hạ. (Thân dù tại trên sông biển nhưng lòng vẫn ở nơi cung vua).
[8] Tô Đông Pha đời Tống có câu thơ:
Ninh khả thực vô nhục
Bất khả cư vô trúc
Vô nhục linh nhân sấu
Vô trúc linh nhân tục.
(Thà ăn không có thịt
Chứ ở không thể không có tre
Ăn không thì người gầy
Ở không có tre thì người tục).
[9] Tức Chu Đôn Di, tự là Mậu Thức đời Tống, có bài Ái liên thuyết (thuyết yêu hoa sen), cho hoa sen là hoa quân tử.
[10] Một cây cầu trên sông Bá tại phía đông Tràng An (Trung Quốc), nơi vào thời nhà Đường, thiên hạ dùng làm chỗ tiễn đưa nhau. Còn gọi là Chiết Liễu kiều (cầu bẻ liễu) vì tại đây có nhiều dương liễu, người ta bẻ cành tặng nhau làm roi ngựa.
[11] Trăng trên Hồ Tây. Tây Hồ tại Hàng Châu (Chiết Giang, Trung Quốc) còn gọi là hồ Tiền Đường vì gần sông Tiền Đường (con sông giữ vai tuồng quan trọng trong Truyệt Kiều của Nguyễn Du. Tô Đông Pha ca ngợi hồ này rất nhiều, ví cảnh đẹp như nhan sắc Tây Thi, nên hồ cũng được mệnh danh là Tây Tử Hồ.