Hồi 18

Đoạn trích này từng được sử dụng trong chương trình SGK Văn học 9 giai đoạn 1990-2003, nhưng đã được lược bỏ về sau.

[1] Tên ngôi chùa, nghĩa là chiêu nạp những người ẩn dật.
[2] Cư trú và chủ trì mọi công việc trong một ngôi chùa.
[3] Cũng như tiểu tăng, là người đi tu nhỏ mọn (Lời Kiều tự khiêm).
[4] Theo thầy, theo Phật, cũng như nói “quy tăng, quy Phật”.
[5] Vị sư thầy học mình.
[6] Chỉ các đồ thờ cúng quý giá.
[7] Vị sư đàn anh, lời xưng hô giữa các vị sư với nhau.
[8] Đem dâng ngày trước mặt.
[9] Tên hiệu một vị sư nữ khác mà Kiều mạo xưng là thầy học mình.
[10] Tình nghĩa đối xử hậu hĩ, thân mật.
[11] Do chữ vân phòng, chỗ ở nhà sư ở.
[12] Thông minh, sáng suốt
[13] Ánh bạc, ánh trăng sáng như bạc.
[14] Người đứng ra bố thí, thường thường để chỉ người có công với nhà chùa, hay người đi vãn cảnh chùa.
[15] Tiếng Phạn gọi chùa là già lam. Ở đây ý nói ngồi chờ nước đến chân rồi mới nhảy là khờ dại.
[16] Cùng học một thầy, một trường, ý nói Bạc bà cũng một phường chủ lầu xanh như Tú bà.
[17] Tục ngữ: “Tiếng lành đồn xa, tiếng dữ đồn xa”. Ở đây mượn ý ấy để nói Thuý Kiều đã mang tiếng trốn chúa và ăn cắp, thế nào cũng bị người ta dị nghị.
[18] Bạc bà địa đặt ra mà nói Kiều là một oan gia kiếp trước vào nhà mình để chực gây tai hoạ cho mình.
[19] Phá nhà.
[20] Cũng như xe tơ, nghĩa là lấy chồng.
[21] Làm lễ hợp hôn, thành vợ chồng.
[22] Chỗ Bạc Hạnh buôn bán, thuộc tỉnh Chiết Giang (Trung Quốc).
[23] Cổ ngữ: “Thương cung chi điểu, kiến khúc mộc nhi cao phi”, nghĩa là con chim đã bị thương vì cung thì thấy cái cong cũng sợ mà bay cao.
[24] Cầu đến, hỏi đến, ý nói muốn cưới làm vợ.
[25] Lấy lòng thực mà thề với nhau.
[26] Ý nói Bạc Hạnh thề rằng nếu mình không tốt với Kiều thì xin thành hoàng, thổ công chứng giám.
[27] Tức là Nguyệt lão, vị thần xe dây cho người nên vợ nên chồng.
[28] Tên gọi khác của nhà chứa.
[29] Theo nhà thuật số đời xưa thì đào hoa làm một hung tịch, chiếu vào cung mệnh con trai thì bệnh tật, chiếu vào cung mệnh con gái thì phải làm đĩ.
[30] Chỉ con tạo
[31] Cái quần đỏ, được dùng để chỉ người con gái.
[32] Mặt trát phấn, ý thân phận người con gái.
[33] Nơi biên ải xa xôi.
[34] Tướng mại của người anh hùng: râu dữ như râu hùm, hàm mở rộng như chim én, mày cong và to như con tằm.
[35] Anh hùng hào kiệt.
[36] Côn: món võ đánh bằng gậy; quyền: món võ đánh bằng tay.
[37] Mưu lược về các dùng binh, do chữ “Lục thao, Tam lược” là hai pho binh thư đời xưa mà ra.
[38] Chỉ tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) ở về phía đông sông Việt, nên gọi là Việt Đông.
[39] Hoàng Sào, một lãnh tụ nông dân khởi nghĩa đời Đường, có câu thơ: “Bán kiên cung kiếm băng thiên túng, Nhất trạo giang sơn tận địa duy” (Chỉ nửa vai cung kiếm mà tung hoành khắp cả gầm trời, Chỉ một mái chèo mà đi khắp cả non sông).
[40] Chỉ người đẹp.
[41] Do chữ hồng lâu.
[42] Tương cờ tức tương kỳ, lòng dạ hứa hẹn với nhau. Từ Hải muốn cùng Kiều kết thành đôi lứa tri kỷ chứ không phải là cái tình yêu đương trăng gió tạm bợ.
[43] Nguyên Tịch đời Tấn trọng ai thì nhìn bằng con mắt xanh, khinh ai thì nhìn bằng con mắt trắng. Câu này ý nói Từ Hải hỏi Kiều, xưa nay nàng chưa hề xem trọng ai có phải không?
[44] Chỉ hạng người tầm thường, sống trong vòng giam hãm câu thúc.
[45] Chính tên là Triệu Thắng, một trong thần nhà Triệu thời Chiến Quốc, được phong đất ở Bình Nguyên nên gọi là Bình Nguyên Quân, nổi tiếng là người hiếu khách. Cao Thích đời Đường có câu: “Vị tri can đảm hướng thuỳ thị, Linh nhân khước ức Bình Nguyên Quân” (Chẳng biết gan mật hướng vào ai, Khiến người ta lại nhớ Bình Nguyên Quân).
[46] Tên đất, nơi Đường Cao Tổ khởi binh đánh nhà Tuỳ, dựng nên đế nghiệp. Câu này ý nói Thuý Kiều tin tưởng là Từ Hải sẽ làm nên sự nghiệp đế vương.
[47] Người hiểu biết mình.
[48] Bụi bậm, chỉ lúc người anh hùng còn ẩn náu, chưa có danh vụ gì để phân biệt với người thường.
[49] Do chữ thiên tứ (nghìn cỗ xe), chỉ cảnh giàu sang.
[50] Tâm tình và ý nghĩa đều tương đắc với nhau.
[51] Số tiền bỏ ra khi trước.
[52] Đưa trả lại.
[53] Tám vị tiên là Chung Ly Quyền, Lã Động Tần, Trương Quả Lão, Lý Thiết Quái, Lam Thái Hoà, Tào Quốc Cữu, Hà Tiên Cô, Hàn Tương Tử. Người ta hay vẽ hình tám vị tiên này trên màn trướng.
[54] Xưa Kính Trọng người nước Tần được quan đại phu nước Tề gả con gái cho, trong quẻ bói được câu: “Phượng hoàng vu phi...” (Chim phượng hoàng cùng bay). Đời Đông Hán, Hoàng Hiến và Lý Ung là hai người có danh vọng, cùng lấy con gái Hoàn Yến, người đời khen hai con gái Hoàn Yến đều cưỡi rồng. Câu này dùng ý hai điển ấy để nói Từ Hải, Thuý Kiều đẹp duyên với nhau.
[55] Ở đây có nghĩa là đàn ông tài giỏi, có chí lớn.
[56] Biết nhau từ trong thâm tâm, hiểu rõ bụng dạ của nhau.
[57] Cái tính thông thường của đàn bà, con gái.
[58] Tức chính cổ, chỉ chung chiêng trống. Tinh: tức tinh kỳ, chỉ chung cờ quạt, tượng trưng cho nghi vệ và đội ngũ quân lính ngày xưa.
[59] Do chữ nghi kỳ thất gia ở Kinh thi, ý nói vợ chồng hoà hợp. ở đây, hai chữ nghi gia có nghĩa là gái về nhà chồng.
[60] Một loại chim rất lớn. Sách “Trang tử” có câu “Bằng chi tỉ ư Nam minh đã, đoàn phù dạo nhi thường giả cửu vạn lý” (Chim bằng khi rời biển Nam, vỗ cánh trong làn gió cuốn mà bay lên chín vạn dặm tầng không). Người ta thường dùng hình ảnh ấy để chỉ người anh hùng có địa bàn hoạt động rộng rãi, có mưu đồ sự nghiệp lớn lao.
[61] Hán Cao Tổ quê ở Phần Du, sau khi làm vua có về làng ấy chơi. Người sau bèn dùng hai chữ phần du để chỉ quê nhà, ở đây hợp với chũ tang tử thành tử phần để chỉ quê nhà.
[62] Thơ Hàn Dũ đời Đường: “Vân hoành Tần Lĩnh gia hà tại?” (Mây che ngang núi Tần, biết quê nhà ở đâu?) Ý nói Kiều nhớ nhà.
[63] Ý nói Kiều tuy dứt tình với Kim Trọng, nhưng lòng vẫn không quên chàng, cũng vì như ngó sen bị bẻ gãy, mà sợi tơ vẫn liền với nhau.
[64] Có nghĩa là quê nhà đất khách.
[65] Do chữ binh hoả nghĩa là giặc giã.
[66] Cái khí dữ dội của cảnh chém giết, thường được dùng để chỉ cảnh binh đao sát phạt.
[67] Hai giống cá to, dữ, thường được dùng để chỉ những tay kiệt hiệt trong đám giặc giã.
[68] Áo giáp và binh khí, đây dùng để chỉ quân lính.