Hồi 22

[1] Bày tỏ lòng tạ ơn.
[2] Thương người, chữ của nhà Phật.
[3] Gặp nhau ở đời thứ hai, ý nói thân Kiều như chết đi sống lại để gặp gỡ gia đình.
[4] Đẻ lại lần thứ hai, ý nói làm cho mình sống lại, chỉ vào ơn của Giác Duyên.
[5] Do câu “Bỉ nhất thì, thử nhất thì”, ý nói xưa kia là một thì, bây giờ là một thì, hoàn cảnh khác nhau không thể câu nệ được.
[6] Theo quyền biến, ý nói phải thay đổi việc làm cho thích nghi, không thể nhất nhất giữ đạo thường được.
[7] Dựng chùa, ý nói sẽ làm ngôi chùa riêng, mời Giác Duyên về ở chung.
[8] Do chữ từ Kinh thi: “Thiên tác chỉ hợp”, ý nói duyên trời xui khiến cho Kim Trọng, Thuý Kiều gặp gỡ và kết hợp với nhau.
[9] Ý nói những sự bất trắc trong đời người, chẳng khác gì đất bằng lại nổi sóng.
[10] Tục ngữ, ý nói giữa bà con ruột thịt có sự tương quan mật thiết, như máu với ruột, hễ máu chảy thì ruột mềm.
[11] Dịch chữ “Phá kính trùng viên”. Nguyên đời Trần (Trung Quốc), Từ Đức Ngôn lấy Lạc Xương công chúa. Khi biết nước nhà sắp bị diệt, vợ chồng thế nào cũng bị phân ly, bèn đập vỡ cái gương, mỗi người giữ một nửa, dùng làm của tin để tìm gặp nhau, sau quả nhiên hai người lại nối được tình nghĩa vợ chồng. Câu này dùng điển ấy.
[12] Kinh thi: “Phiếu hữu mai, kỳ thực nhất hề... Phiếu hữu mai, kỳ thực tam hề...” (Mơ rụng xuống, quả còn bảy phần..., Mơ rụng xuống, quả còn ba phần), ý nói tiết xuân đã muộn nên kíp lo liệu việc hôn nhân. Ở đây Thuý Vân muốn nói Kiều vẫn còn vừa tuổi đi lấy chồng.
[13] Từ chữ “Đào yêu” trong Kinh thi, chỉ người con gái đang tuổi lấy chồng.
[14] Giao ước với nhau một cách ân cần, cốt thiết.
[15] Ý nói mọi việc trên đời đều thay đổi.
[16] Câu thơ này ý nói trước khi đã có lời thề sống chết với nhau thì dù sống, dù chết cũng phải giữ lấy lời thề ấy.
[17] “Tả truyện” có câu: “Nam hữu thất, nữ hữu gia” (Con trai có vợ, con gái có chồng). Gia thất duyên hài: đẹp duyên vợ chồng.
[18] Câu này ý nói con gái lấy chồng phải như là hoa còn phong nhị, vầng trăng chưa khuyết ý nói trinh tiết còn nguyên vẹn.
[19] Câu này ý nói nếu trinh tiết còn nguyên thì đêm hợp hôn mới không hổ thẹn.
[20] Gặp phải tai biến.
[21] Bụi nhơ.
[22] Kinh thi: “Thê tử hảo hợp như cổ sắt cầm” (Vợ con hoà hợp như gảy đàn sắt, đàn cầm). Người sau bèn dùng hai chữ cầm sắt để chỉ tình vợ chồng.
[23] Khi bầu bạn gặp nhau thường gảy đàn, đánh cờ làm vui, cho nên người ta thường dùng hai chữ cầm kỳ để chỉ tình bạn hữu. Câu này ý nói nên đem tình vợ chồng đổi làm tình bầu bạn.
[24] Quyền biến, nghĩa là theo hoàn cảnh mà thay đổi các xử sự.
[25] Giữ theo đạo thường, lê thường.
[26] Do chữ Tiêu lang, tiếng xưng hô của người con gái đối với tình nhân. Tình sử chép Thôi Giao đời Đường có người yêu bị người ta bắt bán cho quan Liên suý. Chàng buồn rầu làm bài thơ, trong có câu: “Hầu môn nhất nhập thâm như hải, Tòng thử Tiêu lang thị lộ thân” (Cửa hầu vào rồi thấy sâu như biển, Từ nay chàng Tiêu là người khách qua đường). Câu này ý nói nỡ nào lại hững hờ không nhận người yêu cũ hay sao.
[27] Câu này ý nói Kim Trọng, Thuý Kiều cùng nhau kể lể những chuyện buồn, chuyện vui mãi cho đến khi đêm đã khuya, trăng đã cao.
[28] Do câu “Phu xướng phụ tuỳ” (chồng xướng vợ nghe theo). Đấy dùng để thay cho chữ phu phụ (vợ chồng).
[29] Câu này ý nói nếu Kim Trọng nghĩ đến việc sinh con đẻ cái để nối dõi tông đường về sau thì đã có Thuý Vân.
[30] Kiều ngầm ý nói rằng nàng sở dĩ bị cảnh ong qua bướm lại là do hoàn cảnh bắt buộc, chứ tâm hồn nàng thì vẫn trong trắng. Chữ trinh đây hiểu về phương diện tinh thần chứ không phải về thể xác.
[31] Dịch câu “Hải để lao châm”, ý nói làm một việc rất khó khăn, mất nhiều công phu.
[32] Câu này ý nói bấy lâu đi tìm nàng là đeo đuổi lời thề vàng đá, không phải là tìm thú trăng hoa.
[33] Cao sâu, ý nói Kiều cảm tạ cái nghĩa cao ơn sâu của Kim Trọng.
[34] Khí dương đầm ấm của mùa xuân.
[35] Con bướm.
[36] Tức Trang Chu, hay Trang Tử thời Chiến Quốc. Xưa Trang Chu nằm chiêm bao thấy mình hoá thành con bướm tung bay nhởn nhơ, tỉnh dậy bàng hoàng tự hỏi không hiểu ta hoá thành bướm, hay chính bướm đương hoá thành ta. Ở đây nói khúc đàn tiêu dao, phiêu dật.
[37] Vua nước Thục.
[38] Con chim cuốc. Tương truyền xưa vua nước Thục buồn vì mất nước, chết hoá thành con chim đỗ quyên, tiếng kêu ai oán.
[39] Vũng nước biển sáng đẹp.
[40] Tên một hòn núi ở tỉnh Thiểm Tây, chỗ sản sinh nhiều ngọc quý.
[41] Khổ tận cam lai: đắng hết ngọt đến. Ý nói vận khổ đã qua, vận sướng bắt đầu tới.
[42] Người con gái hiền thục có tâm chí cao thượng.
[43] Sớm ấp mận, tối ôm đào, ý nói người trăng gió, tình yêu không chuyên nhất. Xem chú thích câu 1289.
[44] Cấp bậc quan lại, ý nói Kim Trọng làm quan được lần lần thăng chức.
[45] Đảm đương việc nhà, cũng có nghĩa là sang dòng nối dõi tông đường.
[46] Chỉ vợ cả. Xem chú thích câu 902.
[47] Xưa họ Đậu, đời Tống, có năm người con trai đều hiển đạt, Vương Đạo có câu thơ khen: “Đan quế ngũ chi phương” (Quế đỏ năm cành thơm). Xem thêm điển Vương Hữu. Câu này dẫn mấy điển ấy để nói Kim Trọng có đông con cháu hiển đạt sau này.