Bích Câu đệ

碧溝第

Nguyên chú: Ngôi nhà Bích Câu ở cửa tây nam bên ngoài thành, thuộc phường Bích Câu, thôn An Thạch, huyện Vĩnh Thuận. Có một con ngòi bắt nguồn từ hồ Thuốc Súng ở bên phải núi Nùng chảy ra, nước trong xanh, nhân đó lấy để đặt tên. Tiên sinh Bùi Tồn Am của ta, thời Lê cũ đã dựng nhà ở đây. Tiên sinh tên huý là Bích, hiệu Hy Chương, Tồn Am. Năm Cảnh Hưng 30 (1769), đời vua Lê Hiển Tông, ông đỗ Hoàng giáp làm quan đến chức Thị lang, Hành Tham tụng, tước Kế Liệt hầu. Cuộc đời gặp lúc thời thế gian truân, lo toan chuyện sâu xa, tiên sinh đã biên soạn sách. Ta lúc Bích Câu tiền hậu tập thiếu thời, đến nhà tiên sinh còn nhớ được câu thơ rằng:

Bán khai thư song vũ hậu thiên,
Nhân huề thu cúc nhất bồn liên.
Thế đồ môn phản môn phong bạc,
Độc toạ hàn canh thính đỗ quyên.

Nghĩa là:
Sau ngày mưa mở nửa cánh cửa sổ thư phòng,
Một luống cúc mùa thu, một chậu sen.
Đường đời bạc bẽo như gió đập cửa lúc đóng lúc mở,
Một mình ngồi trong đêm lạnh, nghe tiếng chim đỗ quyên.

Từ đó nghĩ rằng: Thân mình cuối đời gặp vận hạn, day dứt nhiều xúc cảm, nhân tản bộ hỏi thăm đến Bích Câu. Luống thấy: Sóng lạnh đùa ánh chiều tà, trăng sáng mới nhô, luống cúc, ao sen, hoang vu lạnh lẽo ở đâu, không thể nén được bèn ngậm ngùi thở dài.