25/04/2024 03:48Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi tôn tiền tử vào 26/12/2013 16:35
Nguyên tác
不辭萬里整師徒，
惟欲邊方赤子蘇。
天地不容奸黨在，
古今誰赦叛臣誅。
忠良自可膺多福，
暴悖終難保一軀。
帶礪不移臣子節，
名垂萬世與山俱。
Phiên âm
Bất từ vạn lý chỉnh sư đồ,
Duy dục biên phương[1] xích tử tô.
Thiên địa bất dung gian đảng tại,
Cổ kim thuỳ xá bạn thần tru.
Trung lương tự khả[2] ưng đa phúc,
Bạo bột chung nan bảo nhất khu.
Đới lệ[3] bất di[4] thần tử tiết,
Danh thuỳ vạn thế[5] dữ sơn câu.Dịch nghĩa
Không ngại ngàn dặm, chỉnh đốn quân đội,
Chỉ mong biên cương dân chúng được sống yên ổn.
Trời đất không dung cho lũ gian đảng,
Xưa nay ai tha cho kẻ bề tôi mưu phản.
Người trung lương tự khắc được hưởng phúc,
Kẻ cường bạo rút cục khó mà toàn thân.
Lời thề năm xưa không quên khí tiết của kẻ bề tôi,
Tên tuổi sẽ cùng với núi này mà còn mãi.Bản dịch của (Không rõ)
Nghìn dặm chẳng chùn, chỉnh nhung binh
Mong dân biên ải được an bình
Gian đảng nơi đây trời chu diệt
Phản thần không để được dung tha
Trung lương hẳn được nhiều phúc lộc
Bạo ngược đương nhiên khó dung thân
Giang sơn dầu cải, bền tiết tháo
Mãi mãi danh thơm với núi sông.
Lạc khoản: “Thuận Thiên tứ niên Tân Hợi chính nguyệt nhị thập nhật đề” 順天四年辛亥正月二十日題 (Đề ngày 20 tháng giêng năm 1431).
Bài thơ được khắc trên vách đá của một ngọn núi nhỏ ở bờ sông Dẻ Rào, còn gọi là núi Tiết Điểm, mà người địa phương gọi là Phya Tém. Địa điểm này nay thuộc xã Minh Khai, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng. Bài thơ khắc đá này có niên đại khắc trên bia là năm Thuận Thiên thứ 4 (1431), sớm hơn bài thơ khắc trên vách núi Thác Bờ, Hoà Bình một năm.
Về văn bản, bài thơ này bị mất một số dòng ở lời dẫn do nước mưa chảy bào mòn, nhưng vẫn còn lại mấy chữ cuối là “chi cư phiên trấn giả”. Phía dưới bài thơ có mấy chữ Hán được viết thêm vào cùng mầu mực được tô trên bia. Có lẽ dòng chữ này là của người đời sau dùng mực tô lại bài thơ, đã viết thêm vào, nên nét chữ rất rõ, dễ đọc. Tiêu đề bài thơ ở đây được lấy từ bản chép trong Toàn Việt thi lục của Lê Quý Đôn.
Đây là bài thơ làm trong lần tây chinh thứ nhất của vua Lê Thái Tổ. Sự kiện này được chính sử cho biết: năm Thuận Thiên thứ 4 (1431), Lê Thái Tổ tự làm tướng đến bắt thổ tù Bế Khắc Thiệu. Khắc Thiệu vốn là thổ tù có công lao được Lê Lợi cử về chống quân Minh ở Cao Bằng, nhưng sau có ý làm phản, nên Lê Thái Tổ phải thân chinh lên trị tội Khắc Thiệu mà cảm khái làm bài thơ này.
Bản dịch thơ trong Tổng tập Văn học Việt Nam.
[1] Bản trong Toàn Việt thi lục chép là “biên cương”.
[2] Bản trong Toàn Việt thi lục chép là “tự hữu”.
[3] Mượn điển trong Sử ký của Tư Mã Thiên nói việc vua Hán Cao Tổ có lời thề rằng dù núi Thái Sơn kia nhỏ bằng hòn đá mài, sông Hoàng Hà kia bé bằng dải áo, thì vẫn không quên công ơn của các công thần. Ý vua Lê Thái Tổ muốn nhắc nhở các bề tôi nên giữ đúng đạo.
[4] Bản trong Toàn Việt thi lục chép là “bất vong”.
[5] Bản trong Toàn Việt thi lục chép là “vạn cổ”.