06/05/2024 19:26Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Nguyễn
Đăng bởi Vanachi vào 18/08/2005 15:40
Nguyên tác
山河風景尚依然，
丞相孤忠萬古傳。
一渡淮河非故宇，
重來江左更何年？
哀衷觸處鳴金石，
怨血歸時化杜鵑。
南北只今無異俗，
夕陽無限往來船。
Phiên âm
Sơn hà phong cảnh thượng y nhiên,
Thừa tướng cô trung vạn cổ truyền.
Nhất độ Hoài Hà[1] phi cố vũ,
Trùng lai Giang Tả[2] cánh hà niên?
Ai trung xúc xứ minh kim thạch[3],
Oán huyết quy thời hoá đỗ quyên[4].
Nam bắc chỉ kim vô dị tục[5],
Tịch dương vô hạn vãng lai thuyền.Bản dịch của Quách Tấn
Non sông ngày trước cảnh còn y,
Một phiến trung hồn muôn thuở ghi.
Qua khỏi Hoài Hà đành hết đất,
Trở về Giang Tả những chờ khi.
Lòng thơm chạm trổ lời kim thạch,
Máu hận trào sôi kiếp tử qui.
Phong tục Bắc Nam rày chẳng khác,
Ghe thuyền lai vãng nhộn tà huy
Văn thừa tướng: tức Văn Thiên Tường 文天祥 (1236-1282), hiệu Văn Sơn 文山, làm thừa tướng nhà Nam Tống. Khi quân Nguyên vượt sông Hoài đánh xuống nam, Thiên Tường khởi binh chống cự, được phong là hữu thừa tướng. Quân Tống thua, nhà Tống mất. Văn Thiên Tường bị bắt giam ở Yên Kinh 4 năm, không chịu khuất phục nên bị giết, mới 47 tuổi. Văn Thiên Tường có tập thơ nhan đề là Chỉ nam lục 指南錄 và Chỉ nam hậu lục 指南後錄, tả những cảnh ngộ đã trải qua khi chạy nạn, lời văn bi thiết. Bài Chính khí ca của ông khẳng khái, lẫm liệt được nhiều người truyền tụng.
Độ Hoài: sông Hoài thuộc phần đất hai tỉnh An Huy, Giang Tô. Khi nước Tống bị người Kim đánh bại, phải cắt đất để cầu hoà, lấy sông Hoài làm ranh giới. Từ sông Hoài trở lên bắc thuộc về Kim, từ sông trở xuống nam thuộc về nhà Tống. Từ ấy nhà Tống gọi là Nam Tống, còn gọi là miền Giang Tả vì ở tả ngạn sông Hoài.
[1] Ranh giới giữa Kim và Nam Tống. Tống Cao Tông (Triệu Cấu) là vua đầu tiên của Nam Tống ký hoà ước với quân Kim, cắt Trung Quốc làm hai, từ sông Hoài trở lên thuộc về Kim.
[2] Chỉ các đất phía đông hạ du sông Trường Giang (các miền thuộc tỉnh Giang Tô), đây là chỉ đất thuộc Nam Tống.
[3] Khi Văn Thiên Tường bị bắt, ông có làm hai câu thơ ghi lại cảnh ngộ của mình. Đó là bài Chỉ nam lục và Chỉ nam hậu lục.
[4] Thơ Văn Thiên Tường có câu: “Tòng kim biệt khước Giang Nam lộ, Hoá tác đề quyên đới huyết quy” 從今別卻江南路，化作啼鵑帶血歸 (Từ nay cách biệt Giang Nam, Khi trở về sẽ thành con chim cuốc kêu ra máu).
[5] Ý câu này nói ngày nay nước nhà đã thống nhất.