16/05/2024 08:36Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới

Đồ chí ca
圖誌歌

Tác giả: Lê Tắc - 黎崱

Thể thơ: Thất ngôn cổ phong; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Trần
Đăng bởi Vanachi vào 16/11/2018 21:09

 

Nguyên tác

安南版圖數千里,
少是居民多山水。
東鄰合浦北宜邕,
南抵占城西大理。
古來五嶺號蠻夷,
肇自陶唐有交趾。
其在成周為越裳,
重譯曾來貢白雉。
秦名象郡漢交州,
九真日南接其地。
漢初趙佗總雄據,
乃命為王免誅徙。
繼因高後禁關市,
佗復怙強隨僭偽。
即稱帝與中國侔,
戕害邊民嚴武備。
漢家自是起兵戈,
每戰無功罷力士。
漢文修德不事武,
釋罪不誅封趙氏。
佗因感德稱藩臣,
遂使嬰齊來入侍。
方物珍奇歲貢輸,
傳襲子孫給五世。
呂嘉謀叛暗興兵,
故殺其王並漢使。
武皇一怒奮天戈,
千里精兵掃凶穢。
路侯博德勇有謀,
破越如同破竹勢。
分為九郡置官守,
南越從茲國乃廢。
中華聞化遍免收,
漸教遠人通禮義。
光武初除新室難,
未遑選擢南方使。
糜泠二女逞奸雄,
姊名徵側妹徵貳。
招呼要黨據南交,
威服百蠻無與比。
侵邊寇略六十城,
壹立為王壹為帥。
堂堂漢將馬伏波,
苦戰三年常切齒。
分軍驅逐到璽溪,
賊酋授首悉平治。
廣開漢界極天南,
銅柱高標傳漢史。
命官遣將鎮其民,
德政清新多惠施。
至於士燮善撫綏,
貴重一方人所思。
國政紛紛◆◆◆,
吳蜀在爭為壁壘。
晉興交界入漢制,
宋齊梁陳承一軌。
悠悠閱世逮隋唐,
始號安南今仍是。
張舟始作都護時,
修築羅城製軍器。
高駢威信行在彼,
此邦人人多慢易。
咸通末歲中國亂,
轉運遐方肆驕恣。
吳權曲顥矯與楊,
篡奪相爭民力匱。
宋初丁氏始封王,
丁絕轉封黎與李。
李傳九世一百年,
嗣有陳王來襲位。
泰平日久重儒風,
禮樂衣冠略初似。
皇元一統自古無,
德服萬邦恩澤被。
陳王納款三十年,
後嗣不道違上旨。
甲申假道征占城,
令助軍器供餉饋。
居然逆命相抗衡,
拒捍王師心懷異。
陳王子侄二三人,
慕義來歸沐恩賜。
興師伐罪出有名,
千里鷹揚耀旗幟。
進兵數道會於交,
勢若雷電馳萬騎。
其王逃海匿山林,
旁及無辜遭罪戾。
師還伏罪進表章,
犀象璽珠常踵至。
聖心蕩蕩念斯民,
罷戰休兵合天意。
南陸從此悉安然,
億萬生靈蒙其庇。
遠人懷德自心歸,
天下為家當盛際。
小臣居沔拜皇恩,
竊祿素餐心自愧。
乘間綴緝舊所聞,
寫作安南風土誌。

Phiên âm

An Nam bản đồ sổ thiên lý,
Thiểu thị cư dân đa sơn thuỷ.
Đông lân Hợp Phố, bắc Nghi Ung,
Nam để Chiêm Thành, tây Đại Lý.
Cổ lai Ngũ Lĩnh hiệu man di,
Triệu tự Đào Đường hữu Giao Chỉ.
Kỳ tại Thành Chu vi Việt Thường,
Trùng dịch tằng lai cống bạch trĩ.
Tần danh Tượng Quận, Hán Giao Châu,
Cửu Chân, Nhật Nam tiếp kỳ địa.
Hán sơ Triệu Đà tổng hùng cứ,
Nãi mệnh vi vương miễn tru tỷ.
Kế nhân Cao Hậu cấm quan thị,
Đà phục hỗ cường tuỳ tiếm nguỵ.
Tức xưng đế dữ Trung Quốc mâu,
Tường hại biên dân nghiêm vũ bị.
Hán gia tự thị khởi binh qua,
Mỗi chiến vô công bãi lực sĩ.
Hán văn tu đức bất sự vũ,
Thích tội bất tru phong Triệu Thị.
Đà nhân cảm đức xưng phiên thần,
Toại sử Anh Tề lai nhập thị.
Phương vật trân kỳ tuế cống thâu,
Truyền tập tử tôn cấp ngũ thế.
Lữ Gia[1] mưu bạn ám hưng binh,
Cố sát kỳ vương tịnh Hán sứ.
Vũ hoàng nhất nộ phấn thiên qua,
Thiên lý tinh binh tảo hung uế.
Lộ hầu Bác Đức dũng hữu mưu,
Phá Việt như đồng phá trúc thế.
Phân vi cửu quận trí quan thủ,
Nam Việt tòng tư quốc nãi phế.
Trung Hoa văn hoá biến miễn thu,
Tiệm giáo viễn nhân thông lễ nghĩa.
Quang Vũ sơ trừ tân thất nạn,
Vị hoàng tuyển trạc nam phương sử.
Mê Linh nhị nữ sính gian hùng,
Tỉ danh Trưng Trắc, muội Trưng Nhị.
Chiêu hô yếu đảng cứ Nam Giao,
Uy phục bách man vô dữ tỉ.
Xâm biên khấu lược lục thập thành,
Nhất lập vi vương, nhất vi suý.
Đường đường Hán tướng Mã Phục Ba,
Khổ chiến tam niên thường thiết xỉ.
Phân quân khu trục đáo Man Khê,
Tặc tù thụ thủ tất bình trị.
Quảng khai Hán giới cực thiên nam,
Đồng trụ cao tiêu truyền Hán sử.
Mệnh quan khiển tướng trấn kỳ dân,
Đức chính thanh tân đa huệ thi.
Chí ư Sĩ Nhiếp thiện phủ tuy,
Quý trọng nhất phương nhân sở tư.
Quốc chính phân phân [?] [?] [?],
Ngô Thục tại tranh vi bích luỹ.
Tấn hưng Giao giới nhập Hán chế,
Tống, Tề, Lương, Trần thừa nhất quỹ.
Du du duyệt thế đãi Tuỳ, Đường,
Thuỷ hiệu An Nam kim nhưng thị.
Trương Chu thuỷ tác đô hộ thì,
Tu trúc La Thành chế quân khí.
Cao Biền uy tín hành tại bỉ,
Thử bang nhân nhân đa mạn dị.
Hàm Thông[2] mạt tuế Trung Quốc loạn,
Chuyển vận hà phương tứ kiêu tứ.
Ngô Quyền, Khúc Hạo, Kiều dữ Dương[3],
Thoán đoạt tương tranh dân lực quỹ.
Tống sơ Đinh thị thuỷ phong vương,
Đinh tuyệt chuyển phong Lê dữ Lý.
Lý truyền cửu thế nhất bách niên[4],
Tự hữu Trần vương lai tập vị.
Thái bình nhật cửu trọng nho phong,
Lễ nhạc y quan lược sơ tự.
Hoàng Nguyên nhất thống tự cổ vô,
Đức phục vạn bang ân trạch bị.
Trần vương nạp khoản tam thập niên,
Hậu tự bất đạo vi thượng chỉ.
Giáp Thân giả đạo chinh Chiêm Thành,
Linh trợ quân khí cung hướng quỹ.
Cư nhiên nghịch mệnh tương kháng hành,
Cự hãn vương sư tâm hoài dị.
Trần vương tử điệt nhị tam nhân,
Mộ nghĩa lai quy mộc ân tứ.
Hưng sư phạt tội xuất hữu danh,
Thiên lý ưng dương diệu kỳ xí.
Tiến binh sổ đạo hội ư Giao,
Thế nhược lôi điện trì vạn kỵ.
Kỳ vương đào hải nặc sơn lâm,
Bàng cập vô cô tao tội lệ.
Sư hoàn phục tội tiến biểu chương,
Tê tượng tỉ châu thường chủng chí.
Thánh tâm đãng đãng niệm tư dân,
Bãi chiến hưu binh hợp thiên ý.
Nam lục tòng thử tất an nhiên,
Ức vạn sinh linh mông kỳ tí.
Viễn nhân hoài đức tự tâm quy,
Thiên hạ vi gia đương thịnh tế.
Tiểu thần cư Miện bái hoàng ân,
Thiết lộc tố xan tâm tự quý.
Thừa gian chuế tập cựu sở văn,
Tả tác An Nam phong thổ chí.

Bản dịch của nhóm Trần Kính Hoà

Đồ bản An Nam mấy nghìn dặm,
Cư dân thưa thớt nhiều sơn thuỷ.
Đông gần Hợp Phố, bắc Nghi Ung.
Nam đến Chiêm Thành, tây Đại Lý.
Xưa nay Ngũ Lĩnh tiếng man di,
Thoạt tự Đào Đường hiệu Giao Chỉ.
Đến đời Thành Châu, xưng Việt Thường,
Dùng chuyền thông ngôn, cống bạch trĩ.
Tần gọi Tượng Quận, Hán Giao Châu,
Cửu Chân, Nhật Nam ở liền kế.
Thời Hán, Triệu Đà dấy xưng hùng,
Cao Đế phong vương ban ngọc tỷ.
Kế vì Cao Hậu cấm mua bán,
Đà lại ỷ mạnh dám tiếm nguỵ.
Tự xưng đế hiệu ngang Trung Quốc,
Tàn hại biên dân nghiêm võ bị.
Hán gia từ ấy dấy binh qua,
Đánh mãi không hơn nhọc tướng sĩ.
Văn Đế dùng văn không dùng võ,
Ra đức khoan hồng tha Triệu Thị.
Đà nhân cảm đức xưng phiên thần,
Khiến con Anh Tề vào bái lễ.
Trân châu vật lạ cống hằng năm,
Con cháu nối truyền được ngũ thế.
Lữ Gia mưu phản ngầm hưng binh,
Bắt giết Triệu vương và Hán sứ.
Vũ hoàng nổi giận dấy thiên binh,
Nghìn dặm tinh binh trừ hung uế,
Lộ hầu Bác Đức tay tướng tài,
Đánh phá đất Việt như tre chẻ.
Chia làm chín quận đặt quan quyền,
Nam Việt từ ấy bị truất phế.
Trung Hoa khai hoá khắp chín châu,
Dạy dỗ người xa thông lễ nghĩa.
Quang Vũ vừa trừ loạn Vương Mãng,
Chưa rảnh chọn người qua trấn lỵ,
Mê Linh hai gái sính anh hùng,
Chị là Trưng Trắc, em Trưng Nhị.
Phất cờ độc lập xứ Giao Châu,
Oai phục trăm man ai dám ví.
Lĩnh Nam sáu mươi lẽ năm thành,
Bà chị làm vương, em làm suý.
Đường đường tướng Hán Mã Phục ba,
Cắn răng khổ chiến ba năm lẽ,
Chia quân thẳng ruổi đến Man Khê,
Tặc tướng chịu thua thảy bình trị.
Rộng mở Hán giới tột trời nam,
Cao ngất trụ đồng truyền Hán sử,
Khiến quan đặt tướng cai trị dân,
Đức chính thanh tân không xiết kể.
Đến đời Sĩ Nhiếp khéo vỗ yên,
Nhớ đức phương dân đều quý trọng.
Trung Quốc rối bời thời loạn ly,
Ngô, Thục tranh nhau chia đồn luỹ,
Đời Tấn Giao Châu lại thuộc Tàu,
Tống, Tề, Lương, Trần nối thống hệ,
Trải đời mãi mãi đến Tuỳ, Đường,
Đặt hiệu An Nam từ buổi ấy.
Đến thời Trương Châu làm đô hộ,
Sửa đắp La Thành, chế quân khí.
Cao Biền oai tiếng cũng lẫy lừng,
Về sau mọi người đều lờn dễ.
Cuối đời Hàm Thông Trung Quốc loạn,
Chuyển vận đường xa bỏ bê trễ.
Ngô Quyền, Khúc Hạo, Kiểu và Dương,
Soán đoạt giành nhau, dân kiệt quệ.
Họ Đinh, đời Tống mới phong vương,
Hết Đinh lại phong Lê và Lý.
Lý truyền chín đời một trăm năm,
Liền có Trần vương lên kế vị.
Thái bình lâu ngày trọng nho phong,
Lễ nhạc, y quan có bề thế.
Hoàng Nguyên nhất thống quán nghìn xưa,
Đức phục muôn nước thi ân huệ.
Trần vương cống hiến ba mươi năm,
Tự vương bất đạo dám vi chỉ.
Giáp thân mượn đường đánh Chiêm Thành,
Khiến giúp quân khí cùng lương phí.
Ngang nhiên nghịch mệnh ra chống ngăn,
Kháng cự vương sư muốn cố ý.
Con cháu vua Trần hai ba người,
Mộ nghĩa quy thuận nhờ ân tứ.
Nhà vua dấy binh đánh kẻ tội,
Ngàn dặm oai hùng dương cờ xý.
Tiến binh mấy đạo hội Giao Châu,
Thế như sấm chớp ruổi muôn kỵ.
Vua Trần trốn biển, núp núi rừng,
Muôn dân vô cố chịu tội lệ.
Trần vương phục tội dâng biểu chương,
Cống hiến tê, tượng, ngọc trân quý.
Thánh tâm quảng đại thương muôn dân.
Nghi binh thể theo lòng thượng đế,
Nước Nam từ ấy được bình yên,
Ức vạn sinh linh nhờ che chở.
Người xa mến đức tự quy tâm,
Thiên hạ một nhà xưng thạnh thế.
Tôi chịu hoàng ân ở Miện Dương,
Ăn uống lộc vua lòng tự sĩ.
Thừa nhàn góp nhặt việc thấy nghe,
Làm bài An Nam phong thổ chí.
[1] Tướng triều Triệu Đà, phụ chính ba đời vua, gia thế rất có thế lực, bèn có lòng làm phản, thường xưng đau, chẳng ra mắt vua, tiếp đó đem quân đánh giết vua và thái hậu, lập con của bà phi là Kiến Đức lên nối ngôi. Nhà Hán nghe tin, sai Phục Ba tướng quân Lộ Bác Đức đem quân tiến thảo. Bác Đức đánh bại quân Việt, bọn Gia trốn ra biển. Tư mã Tô Hoằng đuổi theo bắt được Kiến Đức, Hoằng được làm Hải Thường hầu. Việt lang Đô Kế bắt được Lữ Gia, được phong Lâm Thái hầu.
[2] Niên hiệu vua Ý Tông nhà Đường.
[3] Kiều Công Tiễn và Dương Đình Nghệ.
[4] Nhà Lý làm vua 220 năm.

In từ trang: https://www.thivien.net/ » Lê Tắc » Đồ chí ca