Hoạ Nguyễn Quang Bích thi 和阮光碧詩 • Hoạ thơ Nguyễn Quang Bích

Vùng đất gồm cả miền Tuyên Quang và khu Tây Bắc hiện nay.

Miền giữa sông Đà và sông Thao, nơi địa bàn hoạt động của Nguyễn Quang Bích.

Đất Bắc, câu này ý nói tác giả đang long đong ở bên Trung Quốc.

Ngựa trâu. Tả truyện có câu: “Phong mã ngưu, bất tương cập” (Vì ở cách xa nên loài trâu loài ngựa, con đực con cái không đến với nhau được), người ta thường dùng điển này để chỉ những việc không quan hệ với nhau. Ở đây dùng với ý nghĩa ngược lại: Tuy ở cách xa nhau nhưng vì cùng chung một chí cứu nước nên vẫn là chỗ thanh khí.

Chỉ sự gặp nhau trong công việc và chí lớn phụng sự đất nước của tác giả và Nguyễn Quang Bích. Năm 1875, triều đình mở doanh điền Hưng Hoá (tức tỉnh Phú Thọ ngày nay), vừa khai hoang vừa phòng vệ vùng núi rừng Tây Bắc, Nguyễn Quang Bích được cử làm Chánh sơn phòng sứ. Đến năm sau (1876) ông kiêm thêm chức Tuần phủ tỉnh Hưng Hoá. Tại đây, Nguyễn Quang Bích phối hợp với Tôn Thất Thuyết, Hoàng Tá Viêm vừa đánh dẹp vừa lôi kéo phân hoá các đội quân người Trung Quốc mà sử cũ gọi là “giặc khách” (tàn dư của các cuộc chống Thanh, nhưng đã biến chất). Đặc biệt, trong số người mà Nguyễn Quang Bích cảm hoá được có Lưu Vĩnh Phúc, thủ lĩnh đội quân Cờ Đen (dư đảng của Thái Bình thiên quốc). Năm 1885, dưới sự phò tá của Tôn Thất Thuyết, vua Hàm Nghi xuất bôn ra Cam Lộ (Quảng Trị), ban bố dụ Cần Vương. Biết Nguyễn Quang Bích là người có chí và có tài đức, vua phong ông làm Lễ bộ thượng thư, sung Hiệp thống Bắc Kỳ quân vụ đại thần, tước Thuần Trung hầu, lãnh nhiệm vụ tổ chức kháng chiến chống Pháp ở vùng Tây Bắc cho đến năm 1890 khi ông mất. Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Quang Bích có gặp nhau nhiều lần ở căn cứ Tây Bắc và Trung Quốc để hoạch định kế sách cho cuộc kháng chiến.